Het 'denken' van de schaker.

Hoogeveen, Gerard en ik in een Jojo?
In een groot schaaktoernooi heb je als amateur kans in een Jojo terecht te komen. Ik leg het uit. Het computerprogramma deelt de spelers in op rating. Om zo snel mogelijk inzicht te krijgen in je huidige speelsterkte (je rating is een statistisch gemiddelde) deelt de computer de hele groep doormidden en laat dan de hoge ratings tegen de lage spelen.
Gisteren speelde ik tegen een veel lagere rating en won gemakkelijk, Gerard moest tegen een hogere ratinghouder en verloor uiteindelijk. Vandaag is het andersom, of de statistiek weer gelijk krijgt moeten we afwachten. Gerard moet winnen en ik kan proberen in ieder geval niet te verliezen. Als de statistiek wint hebben we vanavond allebei 1 punt uit twee partijen en kom ik morgen weer tegen een zwakkere en Gerard tegen een sterkere, we hopen dat we de Jojo kunnen dempen of uitschakelen.
Als schaker heb je bij vele niet-schakers dikwijls het imago van de denker, de man of vrouw die vele zetten vooruit rekent en in ieder geval bijzonder is. Het verrassende is dat de grootmeester die gevraagd wordt hoever hij wel vooruit kan rekenen dat dikwijls helemaal niet gedaan heeft. Veel is routine en intuïtie. Een mooi voorbeeld kreeg ik gisteren als gewone schaker op mijn bord.
In de diagramstelling is wit (ik) aan zet. Wit heeft om twee redenen voordeel: 1. omdat wit een toren heeft tegen de zwarte loper (een toren tellen we voor 5 en een loper voor 3 punten) we zeggen wit staat ‘de kwaliteit’ voor. En 2. wit heeft rechts ‘de h-pion’die bij een reis naar h8 om dame te worden geen zwarte pion kan tegenkomen. We zeggen ‘wit heeft een vrijpion’.
Zonder te rekenen besloot ik met mijn paard de loper te slaan en daarna met mijn toren het zwarte paard, mijn vrijpion kon dan de partij beslissen:
38.Pxd6 Kxd6 39.h2-h4 Kd6-d5 40.Txc6 Kxc6 41.h4-h5 en zwart gaf op.
In de eindstand rekent een schaker ook niet of die h-pion door de zwarte koning ingehaald kan worden. Hij denkt een denkbeeldig vierkant ( ‘het kwadraat’ van de pion) met als hoekpunten h5 (met de pion) h8- e8- e5. De zwarte koning aan zet kan met die zet het kwadraat van de pion niet bereiken. Dan kan de vrijpion zonder problemen promoveren. Mijn tegenstander wist dat ook en gaf dus op