Tona

De titel van mijn bloc DEPAARDEN heb ik gekozen om twee redenen. Ik wil kunnen schrijven over echte paarden, maar ook over de paarden van het schaakspel.
Dat ik niet De Paarden schrijf, komt omdat de lezer dan de kans loopt via een zoekmachine bij maneges en dergelijke terecht te komen. Dan nu mijn eerste stukje over een paard dat ik onder anderen voor mijn vrouw schrijf. Zij heeft er dikwijls op aangedrongen dat ik mijn herinneringen aan de tweede wereldoorlog en aan de paarden Tona en Rieka op schrift stel.

Tona.

In het najaar van 1944 vond de slag om de Westerschelde plaats. Zeeuws-Vlaanderen was al enkele maanden bevrijd door de Canadezen. In Zeeland heeft de scheiding van het bevrijde Zeeuws-Vlaanderen en de overige delen van de provincie, dus Zuid-Beveland, Walcheren en zo voort, grote gevolgen gehad. In ons gezin bijvoorbeeld was het zo dat mijn zuster Nellie, toen veertien jaar oud, gescheiden werd van haar ouders en broers. Zij verbleef tijdens de bevrijding van Zeeuws-Vlaanderen in Terneuzen bij een oudtante en kon niet meer terug naar Borssele. De geallieerden konden de door de Duitsers zeer sterk verdedigde Schelde niet direct oversteken. Die toestand heeft enkele maanden geduurd en voor mijn ouders was dat een haast ondraaglijke situatie.
Het moet eind oktober of begin november geweest zijn dat de “ondergrondse” in Borssele het bericht ontving dat de Canadezen vanuit Biervliet en Schoondijke de Schelde zouden gaan oversteken en bij Borssele zouden landen. De bevolking van Borssele werd aangeraden te evacueren. Mijn ouders besloten naar het Rode Kruis- dorp Wolfhaartdijk te gaan. Zij, mijn tweelingbroer Piet en nog anderen uit ons dorp zouden met een vrachtauto van een buurman gebracht worden. Mijn vader was kort daarvoor zijn linkerarm afgeschoten door Engelse Spitfires en nog niet volledig hersteld.
Mijn oudste broer Adrie, vierentwintig jaar oud toen en ik zouden met paard en (open) wagen met huisraad gaan. Wij konden voor die tocht het laatste paard dat mijn grootvader nog op stal had gebruiken, dat was de merrie Tona. Zij was niet door de Duitsers gevorderd omdat ze linksvoor kreupelde. In werkelijkheid had mijn grootvader, zoals meerdere boeren in die tijd, nog twee tweejarige merries in de schuur staan. Die stonden echter in een noodstal van balen tarwestro onder het hooi verborgen. Het laatste paard dat door de Duitsers was meegenomen was het lievelingspaard van mijn grootvader en zijn zoon, oom Piet, de merrie Rieka. Over dat paard zal ik later schrijven.
Tona was het grootste paard in de polder Borssele en ik denk waarschijnlijk ook een van de makste. Haar schoftmaat moet zeker een meter tachtig of hoger zijn geweest Mijn broertje Piet en ik vlochten altijd een ladder in haar blonde manen zodat wij op haar rug konden klimmen.
Broer Adrie deed al het werk voor de verhuizing en ik moest mennen omdat Tona mij zeer goed kende, Ik bracht haar altijd naar de smid en mijn vader liet me op het land dikwijls mennen zodat hij bijvoorbeeld zakken aardappels op de wagen kon gooien zonder op het paard te hoeven letten.
Voor de reis naar Wolfhaartsdijk werd ik zeer grondig geïnstrueerd door mijn grootvader en oom Piet. Ik mocht haar alleen laten draven bij de oversteek van de weg Vlissingen - Bergen Op Zoom. Die verkeersader was de vluchtroute van de Duitsers terug naar huis en werd zeer intensief beschoten door Engelse Spitfires.
Van de tocht tot aan die beruchte verkeersweg weet ik weinig meer, alleen de oversteek van die weg en de aankomst en het verblijf in Wolfhaartsdijk herinner ik me goed.
Broer Adrie was voor mij een held, hij bleef kalm en rustig en vertelde onderweg waar we waren en wat we nog zouden tegenkomen. We lieten Tona geregeld rusten, drinken en eten en kwamen tegen schemertijd aan bij de cruciale oversteek. Adrie liet me circa tweehonderd meter voor de hoofdweg stoppen. Hij vertelde me wat de Spitfires deden. Eerst beschietingen, dan het keren van de jagers weer beschietingen en daarna vlogen ze terug naar Engeland. Dat was het moment dat we konden oversteken. Voor mijn gevoel leek het alsof Tona begreep waar het om ging. Ze draafde precies waar het moest. In mijn herinnering echter liet ik haar bij de weg zelf even galopperen ik was doodsbang ondanks de rust van Adrie en ook bang dat ik het niet goed zou doen. Heel lang heeft dat stukje galop me achtervolgd en ik heb er met niemand ooit over gesproken. Bij het teruglezen van mijn toespraak bij het overlijden van Adrie zie ik nu, dat ik het ook toen niet heb verteld terwijl ik die tocht met Adrie uitvoerig memoreerde. Een klein stukje galop van Tona was duidelijk tegen mijn belofte aan oom Piet en mijn grootvader.
In Wolfhaartsdijk zijn we maar twee dagen geweest, toen was Borssele bevrijd. We werden bijzonder gastvrij ondergebracht bij een boerderij onderaan de dijk van de Oosteschelde. Tona kon in de boomgaard achter het woonhuis en Piet en ik speelden daar. Ik weet nog goed dat we voor die ouderwetse hoogstammen de hulp van Tona nodig hadden om er in te klimmen want dat lukte alleen via haar rug.
Van de terugtocht met Adrie herinner ik me niets meer. Dat komt waarschijnlijk door de schok van de thuiskomst. Het woonhuis was er nog maar het boerderijtje was door een voltreffer volledig weggevaagd. Ik weet nog goed dat Piet en ik in die ravage zochten naar Het Hanebalkje onze geliefde plek om vandaar naar beneden in het hooi te springen. Het terug vinden van dat Hanebalkje was een vreselijke gebeurtenis voor ons. Waarschijnlijk beseften Piet en ik toen dat er een deel van onze jeugd werd weggenomen. We stonden bij dat balkje en jongens van tien huilden in die tijd niet, maar we hebben daar met groot verdriet gestaan.
Tona heeft niet lang meer geleefd na de oorlog. Ik herinner me de dag dat ik naar de boerderij van mijn grootvader fietste, mijn grootvader was aan het ploegen en riep me vanuit het land bij zich. Door de dwingende manier waarop hij wilde voorkomen dat ik verder zou gaan begreep ik plotseling dat Tona dood was. Hij zei het niet. Ik zie mezelf nog door die omgeploegde zware klei teruglopen naar mijn fiets. Dat is het einde van mijn herinneringen aan Tona.