Monday, February 26, 2007

CORONA


Vanmiddag in Utrecht college gehad van prof. Rob Rutten. Hij onderzoekt het magnetisme van de zon en ontdekte als "bijvangst" hoe je zeer effectief studenten onderwijst. Je gaat twee weken naar de Nederlandse zonnetelescoop (DOT) op het eiland La Palma en neemt twee studenten mee. Die zorgen goed voor je en weten na die tijd evenveel als jij!
De corona is alleen bij een totale zonsverduistering te zien. Erica, Thijlbert en ik zagen die stralenkrans in 1999 in Frankrijk ca. 2 minuten. Wat je ziet is puur wit licht, dit licht is een continuüm. Het licht van elke lichtbron (lamp, ster enz) bevat niet alle golflengten van het zichtbare spectrum. Als je precies gaat kijken (spectroscopie) blijken er speciale golflengtes te ontbreken, donkere lijnen in het spectrum. Die donkere lijnen, de zogenaamde ‘fraunhoferlijnen’, (naar hun ontdekker Joseph von Frauhofer) zijn voor de onderzoeker de vingerafdruk van de lichtbron! Men spreekt meestal alleen over spectraallijnen.
Het licht van de corona nu heeft geen spectraallijnen. Natuurkundig wil dat zeggen dat de corona uitsluitend bestaat uit vrije, niet aan een atoom gebonden, elektronen.
De corona heeft een zeer hoge temperatuur van miljoenen graden Kelvin.
De foto is genomen tijdens de eclips van 1999 door Gert Jan Kole vanaf een heuvel tussen Reims en Voizier in Frankrijk.
N.B. De universiteit van Utrecht is in het begin van de vorige eeuw wereldberoemd geworden door onderzoek aan de spectra van sterren en in het bijzonder onze zon. Rutten staat in een historische rij van Utrechtse astronomen.

Sunday, February 25, 2007

Slijpsteen voor de geest?


Dit weekend word ik driemaal geciteerd in het NRC Handelsblad. Apetrots natuurlijk. Een poos geleden ging ik in op het verzoek van de redactie van Wetenschap & Onderwijs aan de lezers te schrijven over onze ervaringen met deze bijlage. Op pagina 8 en 9 schrijft Ellen de Bruin over onze reacties. Op pagina 9 gebruikt ze een zinnetje van mij voor de aanjager: ‘Schrijf vooral over beta, voordat iedereen in dit land een manager is’. Mijn weekend kan niet meer stuk.
Gerard beklaagde zich dat hij met zijn ingezonden brief in de Telegraaf nu magertjes bij mij afsteekt. Dat ben ik niet met hem eens, hij steekt er “vet”bij af. Hij heeft dit weekend een veel groter lezerspubliek:
‘Wat een pijnlijke affaire voor Frankrijk: Maurice Papon (96), veroordeeld wegens oorlogsmisdaden, neemt de medaille van het Legioen van Eer mee in zijn graf. Zoiets zal in Nederland niet gauw gebeuren. Hier dienen namelijk de versierselen van ridderorden na het overlijden van de drager te worden teruggestuurd. Dat deed de schrijver Karel van het Reve, nadat hij koninklijk was onderscheiden, verzuchten: "Ik hoop maar dat ik het niet vergeet."
Gerard Burgers, Schalkhaar’

Saturday, February 24, 2007

Mee in de kudde.



Een paard in z’n eentje in de wei is maar niks. Het is een kuddedier en daar voelt hij zich thuis. Als de kudde dan ook nog eens langskomt is zijn keus snel gemaakt. (via communicatieblog)

“Metafysica van de begeerte”


De wekelijkse illustratie van Eliane bij een boekbespreking in het NRC Handelsblad was gisteren voor het eerst in kleur. Arjen Fortuin bespreekt het boek ‘Hart in hart’ van Désanne van Brederode, hij geeft zowel lof als kritiek en noemt het ‘een metafysica van de begeerte’.

Thursday, February 22, 2007

Du holde Kunst, ich danke dir.


Naar aanleiding van wat ik schreef over de verjaardag van Lennerd, ontving ik van Gerard een mooie herinnering:
In de jaren zestig van de vorige eeuw bleef Nederland thuis voor de TV-serie "De Bezetting", die op mij een diepe indruk maakte. Tijdens de aflevering "Geestelijk verzet" vertelt Dr.L.de Jong dat schrijvers en kunstenaars, waaronder de solisten op muziekgebied, zich individueel moesten melden voor de Kultuurkamer. Als zij weigerden mochten zij vanaf 1 april 1942 niet meer optreden in het publiek.
En dan komt in de uitzending Ans van Weerelt aan het woord en uit haar bijdrage citeer ik: "Twee dagen tevoren had er in Den Haag een liederenrecital plaats, dat ik me mijn hele leven zal herinneren. Het was het laatste optreden van onze grote zangeres Jo Vincent. Zij had, evenals andere solisten, geweigerd lid te worden van de Kultuurkamer en nu gaf ze haar laatste concert op 30 maart in Diligentia, Den Haag. (...) Toen zei ze, dat ze een toegift zou zingen: "An die Musik" van Schubert. Daar komen de woorden in voor: "Du holde Kunst, ich danke dir". En ik weet zeker, dat er bij zeer veel mensen, toen ze dát lied zong, de tranen over de wangen liepen."

Monday, February 19, 2007

Het magneetveld van de aarde.


Mijn college van vanmiddag ging voornamelijk over het magneetveld van de aarde.
Hoyng bleek een bijzonder aardige man en deed alles om de moeilijke natuurkunde uit te leggen. Zonder mijn toch nog meevallende kennis van de theoretische elektriciteitsleer zou ik echt nergens zijn geweest. De foto is van ‘het noorderlicht’ op Jupiter. Dit licht ontstaat op een heel andere manier dan het noorderlicht op aarde. Heel interessant was ook waarom en hoe het magneetveld van de aarde in het verleden vele malen is omgepoold. Het laatste kwartier vertelde Hoyng over het onderzoek dat hij samen met enkele collega’s van het Max Planck Instituut in Duitsland doet. Zij ontwikkelen computeranimaties waarmee ze de bewegingen van het magneetveld van de aarde beter kunnen begrijpen
In de lift op de terugreis sprak ik enkele medecursisten die er niets van hadden begrepen maar het toch geweldig boeiend vonden. Ik geef ze groot gelijk, de beelden, de computeranimaties en wat Hoyng erbij vertelde waren alleen de reis al waard. Er was bijvoorbeeld een prachtige animatiefilm van de ompoling van het magneetveld van de aarde, dat wil zeggen in versnelde vorm de circa 5000 jaar dat de aarde daarover deed en in de toekomst nog dikwijls zal doen.
Nog even terug naar de middelbare school. De natuurkundeleraar nam een magneet legde daar een vel papier of een glazen plaat overheen, strooide daar ijzervijlsel op en ‘óh wat mooi’, ziedaar het magneetveld. Het mooist is dat zelf te doen voor de (klein)kinderen. Een beetje speelgoedwinkel heeft een magneet voor u.

Partijcongres.


Heb me zojuist ingeschreven voor het Partijcongres van de Partij voor de Dieren op zondag 1 april. Theo stond/lag dus onmiddelijk op zijn rechten en ik had haast, gelukkig leer ik snel als politicus. Een compromis dat is de oplossing, in mijn geval een kruk gewurmd tussen Theo en de computer. Vanmorgen heb ik het druk voor mijn doen, geld naar Marianne overmaken, me aanmelden voor het Congres, Piffin een mailtje sturen en snel naar Utrecht om weer bij te leren over astronomie.

Saturday, February 17, 2007

Zingen.


Franz von Schober
Vanavond zing ik bij Lennerd voor publiek. Eigenlijk vind ik dat je als amateur je mond moet houden en het zingen met publiek aan beroeps moet overlaten. Maar, Lennerd is vandaag jarig en daarvoor zet ik graag mijn principes opzij.
Ons programma bestaat uit drie Lieder van Schubert:
An die Musik van Franz von Schober, Morgengruss uit Die Schöne Müllerin van Wilhelm Müller en Wanderers Nachtlied van Goethe.
Von Schober behoorde tot de intieme vriendenkring van Schubert en voor veel van zijn gedichten heeft Schubert de muziek gecomponeerd. Als het mogelijk is om “het mooiste” van Schubert te kiezen dan kies ik An die Musik. Maar ook dit is weer tegen mijn principes, ik vind ook dat het mooiste schilderij niet bestaat. Vanavond missen we Leuntje een geweldige sopraan, ze is tien jaar ouder dan ik en vanavond is veel te vermoeiend voor haar. Wel beloofde ze Lennerd en mij dat zij een keer met me meegaat om met ons drieën te zingen.

An die Musik.

Du holde Kunst, in wieviel grauen Stunden,
Wo mich des Lebens wilder Kreis umstrickt,
Hast du mein Herz zu warmer Lieb entzunden,
Hast mich |: in eine beßre Welt entrückt! :|

Oft hat ein Seufzer, deiner Harf' entflossen,
Ein süßer, heiliger Akkord von dir
Den Himmel beßrer Zeiten mir erschlossen,
|: Du holde Kunst, ich danke dir dafür! :|

Thursday, February 15, 2007

Heelal


Huub vraagt zich af wat er vóór de Oerknal was (comment Adelaarsnevel). Verder moet er achter al dat moois wat daarna ontstond toch een ontwerper zitten?
Mij lijkt het zinniger om je af te vragen of er ergens een ontwerper geweest kan zijn? Met wat we nu waarnemen van het heelal, zoals dit mooie plaatje van de COBE satelliet van de achtergrondstraling, zie ik geen ruimte voor een architect. De processen in het heelal volgen elkaar op, het een volgt uit het ander. De wetenschappers begrijpen door hun metingen steeds beter hoe die processen verlopen.
De fysica geeft echt geen antwoord op Huub zijn vragen. Toen maandag iemand Huubs vraag stelde kwam er een brede grijns op Pols gezicht en zei hij 'dat weet ik niet'. Natuurkundigen verdelen de zaak in tweeën: wat we weten en wat we niet weten. Alleen over het eerste deel kun je met ze praten. Voor dat tweede deel zal Huub naar de filosofen of de paus moeten.
De achtergrondstraling heeft een beeld van het heel jonge heelal, zo’n duizend jaar oud. Men schat de leeftijd van het heelal nu tussen de 10 en 20 miljard jaar.

Monday, February 12, 2007

Adelaarsnevel.


Onno Pols was vandaag de eerste van acht astronomen die, voor oudjes zoals ik, over hun werk vertellen.
Hoe ontstaan, vanaf de oerknal, de circa 100 elementen die wij op de middelbare school in de natuur- en scheikundeles hebben leren kennen? Daar ging het vandaag over en de foto geeft een prachtig beeld van een van die keukens waarin onze elementen worden gemaakt.
Als een olifant door de ontstaansprocessen stappend:
1.Kernfusie van H (waterstof) naar He (helium) bij ongeveer een miljoen graden Kelvin.
2.Kernfusie van He naar C (koolstof) en O (zuurstof), met temperaturen van 100 miljoen graden Kelvin.
Op deze mannier ontstaan alle metalen tot en met Pb (lood), lood is het zwaarste nog stabiele element. Wat na lood komt is radioactief. De ‘keukens’ waar die processen plaatsvinden zijn gespecialiseerd in het ‘invangen’ van neutronen, door tijdens kernfusies bij tussenstappen neutronen in te vangen worden reeksen van elementen gemaakt.
De Adelaarsnevel van de foto is de M16 en te zien in de richting van het sterrenbeeld De Slang. Als u een flinke verrekijker zonder trillen weet vast te houden is de M16 als een klein vlekje te zien. Die ontstane radioactieve elementen vervallen later weer tot lood. Ontstaan en verval. Onze zon heeft nog voor een vijf miljard jaar brandstof (H) en zal dan uitdijen en tot een zogenaamde ‘witte dwerg’ vervallen. Maar ook wij vervallen:

Ik ben gegroeid uit sterrenstof,
een druppel uit de oceaan,
waar ik na het einde van mijn tijd
vloeiend terug zal gaan.

Erica, september 2000

Saturday, February 10, 2007

Eva Gerlach


Eliane’s tekening van Eva Gerlach gisteren in het NRC Handelsblad voor het eerst in kleur. Ik dacht dat Gerlach niet in mijn A4-scanner zou passen en dat ze weg zou vliegen als ik even niet oplette.
Op dezelfde pagina van de krant bespreekt Arjen Fortuin het nieuwste boek van Herman Brusselmans. Eliane schrijft op haar weblog een mooi stukje over Brusselmans.
In ‘boekje 19’ dat Erica voorjaar 2005 voor mij maakte, nam zij het volgende gedicht van Eva Gerlach op:

Terwijl ik aan je denk, beginnen er
blaadjes van de kalender te vallen. Slecht
weer vanmorgen, slechter nog de Tijden.
Het beste dat je had, ontplofte tussen
oeverwoud kreken bramen
kwaken van kikkers rommelig beramen
van vlucht door waadvogels ik weet niet welke
(‘steltlopers’, zie het voor je!); slapeloos
lag ik schimmelig schrijfwerk in mij te bewaren.
Uit mij ontplofte het slechtste, het verlangen
de jaren ongedaan te maken. Tijd,
die van de duizend listen, te verslaan.
Het heet dat ik niets geloof, op wonderen na,
ik weet niet wat jij gelooft, jezelf misschien
of laat je je door anderen zien en scheppen?
Ai, dat is bovenmenselijk; voorrecht van
wie wereld vasthoudt zonder haar te kennen.

Friday, February 09, 2007

Het Morra Gambiet in het Siciliaans


De mooie stoel is van Gerrit Jan Kleinrensink de kat is van zichzelf. Hij heeft de aangeboden ligplaats aangenomen. Gerrit Jan biedt ligplaatsen in woning en tuin aan. Piet, de kat, kiest de meest aangename plaatsen. Dat zijn de afspraken tussen mens en kat. Als de mens het te druk heeft met het organiseren van al die mogelijkheden krijgt hij een ‘burn out’, de kat niet. Een hond zou net als zijn baas een ‘burn out’ kunnen krijgen, een kat nooit. Een hond wil als zijn baas zijn, een kat kan alleen zichzelf zijn. Zo liggen de verhoudingen.
Gisteravond kreeg ons schaakteam 8 stoelen aangeboden en wij namen er slechts 7 aan. Dat is een doodzonde en terecht straft God meteen:
Gerard, Carla, Ruud en ik remise. Jan een nul door niet opkomen, Willem Wubs verloor, Stephan won en Rein remise. Alleen de eerste vier en Stephan hielden zich aan onze ‘afspraak’. De hoogst vier borden waren bij de tegenstander op papier sterker, de laagste vier zwakker. De eerste vier moesten dus remise houden en de laagste vier winnen, we zouden dan met 6-2 winnen! Het werd nu 4,5 – 3,5 voor VDS.
Het schaken heeft vele mooie facetten bijvoorbeeld de prachtige namen van de openingen. Na wits eerste zet 1.e2-e4 speelde ik 1. … c7-c5 waardoor we in het Siciliaans kwamen. Door wits tweede zet 2.d2-d4 kwam het Morra Gambiet op het bord. Met dat Morra Gambiet van het Siciliaans trokken we veel publiek want het geeft spectaculair spel. Op een gegeven moment stond ik een stuk en een pion voor en toch leek mijn stelling verloren, maar dat is nou het Morra Gambiet: ‘je ziet niet wat je denkt’ of andersom.

Thursday, February 08, 2007

Beromünster.


Radio Beromünster, jarenlang nam mijn adrenalinegehalte toe wanneer ik dit op de verlichte zenderschaal zag en daarna het voor mij zo bekende zangerige Duits hoorde. De Geschwister Wildi namen mij op een van de eerste weekends dat ik bij hen was mee naar deze beroemde radiozender. Beromünster was een AM (FM bestond toen nog niet) middengolf zender met een frequentie van 653 kHz, later werd dat 531 kHz. Tweemaal was ik drie maanden een ‘zoontje’ van de vier zusters Wildi in Reinach, in de winters van ’46 en ’47. Toen heb ik niet begrepen en gezien wat een fantastische tijd ik bij hen had.
Zojuist zag ik voor vandaag het weeralarm en de paar centimeter sneeuw in de tuin. Bedacht toen dat ik in Zwitserland op een ander weekenduitje met de Geschwister uit de trein stapte en we op een uitgegraven pad liepen waar alleen de hoofden van Klara, Hanna en Rosa boven de sneeuw uitkwamen Marta en ik keken alleen tegen sneeuw aan. Radio Beromünster heeft toen geen weeralarm uitgezonden, dat is zeker.
Waarom is radio Beromünster bekend? Omdat tijdens de tweede wereldoorlog:
Radio Beromünster galt als der einzige «freie» deutschsprachige Sender Europas.

Wednesday, February 07, 2007

Venus.


Gisteravond kort na zonsondergang keek ik door de westelijke balkondeur en werd bijna verblind door Venus. De komende maanden is Venus ‘avondster’, kijk naar de zuidwestelijke hemel als het helder is en dus liefst kort na zonsondergang. Venus is het helderste object van alle sterren en planeten, vanaf september wordt ze ochtendster.

Monday, February 05, 2007

Bij de picknick.


Thijlbert en Kate kregen tot hun verassing tijdens een picknick op 20 januari deze komeet aan hun avondhemel. Het bijzondere van kometen is onder andere dat ze niet op de grote verkeersbaan van de planeten om de zon draaien, daarom konden zowel Hakon Dahle als Thijlbert en Kate hem zien. Rob McNaught die de komeet ontdekte schreef bij de foto:
Every few years a comet becomes bright enough to be easily seen with the naked eye but only every decade or so are these comparable with comets like Halley. The recent observations of C/2006 P1 already show it to be considerably brighter than Halley and it is likely to get much brighter still! Pictures like this one from Hakon Dahle in Norway on January 8 give a feel for what we might expect in Australia after the comet swings around the Sun on January 12, moving into the southern evening sky by January 14

Saturday, February 03, 2007

Nieuwe buurvrouw.


Luna, mijn nieuwe buurvrouw. Een rasechte Canadese herder, ze moet zeker in de smaak vallen bij de familie in Toronto en vooral Orbit zou blij met haar zijn. Ze is heel mooi, ik heb geluk met buurvrouwen.

Thursday, February 01, 2007

De buurvrouw.


Gister een interessante lezing van Hans van Beeck over de gierzwaluw op de ‘ouderensoos’ in Gorssel meegemaakt. De Gierzwaluw is eigenlijk geen zwaluw, en al helemaal geen gier, wij noemen hem zo vanwege zijn gierende vluchten en het eten van insecten tijdens die vluchten.
Onze echte zwaluwen zijn de Boerenzwaluw, de Huiszwaluw en de Oeverzwaluw. De Gierzwaluw heeft een mooie naam: Apus apus dat betekend zonder poten. Hij heeft wel pootjes maar heel korte, een soort klauwtjes waarmee hij zich aan een muur of rotswand kan vastgrijpen. Lopen kan de gierzwaluw niet. Hij laat zich met een zweefvlucht uit zijn nest vallen en komt alleen ‘op aarde’ voor zijn nest. Buiten het broedseizoen is hij uitsluitend in de lucht! Hij bezoekt onze streken en vooral Deventer en Zutphen(!) drie maanden per jaar namelijk mei, juni en juli om te broeden. Als de jongkies het nest verlaten vliegen ze onmiddellijk met pa en ma naar Afrika en komen pas weer op aarde om een nest te bouwen. Door zijn bijzondere leefwijze is er nog heel veel onbekend over deze vogel. Bijvoorbeeld wist men heel lang niet of hij weer de lucht in kon als hij door uitputting op de grond was gevallen.
Gelukkig weet ik dat:
Tijdens vakantie in de jaren zeventig aan de Ardèche, midden op de dag en bloedheet riep Erica me omdat er een vogel op de grond lag. De “magische buurvrouw”, de vrouw met drie mannen(!) was me voor. Ze pakte de vogel op, hield zijn snavel voor haar mond en liet hem speeksel drinken. Toen hij na een poosje weer opgeknapt leek wierp ze hem in de lucht en vloog hij zonder problemen weg.
Zo komt een gierzwaluw dus weer in het luchtruim!